We genieten van het prachtige Vechtdal, mede dankzij het water. Toch is er niet altijd genoeg en is het droog in het Vechtdal. Dat hebben we in de afgelopen jaren gemerkt. Een bekend Dalfsenaar zag in droge periodes het waterpeil in zijn, dichtbij de Vecht gelegen, vijver tot wel twee meter dalen. ‘Hoe kan dat en hoe werkt het watersysteem eigenlijk?’ waren zijn logische vragen.
Meters lager
De Overijsselse Vecht is een regenwaterrivier met zijn oorsprong in het Münsterland. Hij mondt uit in het Zwarte Water bij Zwolle. De waterstand in de rivier was (en is) sterk afhankelijk van neerslag.
In het verleden was de Vecht in de zomer een ondiepe, sterk meanderende rivier, met weinig water en zelfs plaatselijk met zandbanken. Besloten werd om de rivier te kanaliseren door bochten af te snijden, op sommige plaatsen te verdiepen en stuwen en dijken te versterken. De huidige Vecht is veel breder en dieper en heeft veel minder bochten dan de vroegere loop. Zo is de lengte van de Vecht in Nederland door afsnijding van bochten afgenomen van 90 naar 60 km. Op Nederlands grondgebied zijn 69 meanders verwijderd.
De Vecht heeft meestal in de winter hoge en in de zomer lage afvoeren. De gemiddelde neerslag in het stroomgebied is ca. 825 mm/jaar. Ongeveer 35 tot 40% van de neerslag in het stroomgebied (van circa 3.800 km2) stroomt weg via de Vecht. De gemiddelde afvoer ter hoogte van de stuw Vechterweerd (benedenstrooms van Dalfsen) is 30.000 liter/seconde. In droge tijden slechts 1.500 liter/seconde. De hoogste afvoer is in 1998 gemeten en bedroeg 365.000 liter/seconde. In droge perioden wordt er water uit de Vecht onttrokken om het binnendijkse gebied van water te voorzien. Als de Vecht te weinig afvoer heeft wordt het water aangevuld uit de IJssel, via de Twentekanalen. Er is sprake van laagwater als de Vecht (beneden Vechterweerd) een waterpeil heeft van NAP minder dan -40 cm en van hoogwater bij een waterpeil van NAP meer dan 255 cm. Dat is bijna drie meter verschil.
En het waterpeil in vijvers?
Drie meter verschil werkt uiteraard door in het grondwater dat vijvers in de buurt deels vult. Het grondwaterpeil wordt beïnvloed door de hoeveelheid water in de Vecht. De grondwaterstand is ook afhankelijk van de hoeveelheid neerslag, verdamping, lokale ontwatering en onttrekkingen om bijvoorbeeld te beregenen. Daarnaast varieert het peil in de Vecht wel met de afvoer, maar door de stuwen is deze fluctuatie in normale omstandigheden beperkt.
In het grootse deel van het traject draineert de Vecht, dat betekent dat het grondwater naar de Vecht toe stroomt. Dit grondwater wordt dan weer aangevuld door neerslag. Als het lang droog blijft dan wordt het grondwater niet aangevuld van boven, waardoor de grondwaterstanden wegzakken. Dit is de belangrijkste oorzaak van de het lage waterpeil in de vijvers.
Toekomstige Vecht
Tussen Hardenberg en Dalfsen ligt de Vecht in een echt dal. Op hoge zandgronden ver van de rivier is het moeilijk om bij een lange droge periode water aan te voeren. In deze gebieden is iedereen afhankelijk van neerslag (of van water uit de kraan dat bedoeld is om te drinken of van diep grondwater).
De Vecht in 2050 zal er anders uitzien dan de historisch sterk meanderende Vecht, omdat het afvoerpatroon de afgelopen honderden jaren sterk is veranderd. Dit heeft alles te maken met de omgeving die sterk is veranderd ten opzichte van de voorgaande eeuwen. Zo zijn veengronden grootschalig afgegraven en is op de aangrenzende hoge gronden bos aangelegd. Ook is er meer bebouwing en het landbouwkundig grondgebruik is veel intensiever dan 100 jaar geleden. Het waterbeheer is vooral gericht op het afvoeren van water. Deze veranderingen bij elkaar zorgen ervoor dat de sponswerking van de gronden grotendeels is verdwenen en het water in perioden met veel neerslag sneller wordt afgevoerd. Dat betekent een risico op wateroverlast bij hoge afvoeren en toenemende droogteproblemen bij lage afvoeren.
Meer informatie: warrymeuleman@wdodelta.nl of www.ruimtevoordevecht.nl.
In de column Zoek het bij het water gaat Warry nader in op de mooie plekjes langs de Vecht en ook hoe de vissen zich daarin een weg weten te vinden.
