Idyllisch gelegen in de bossen bij het Sterrebos in Dalfsen, mochten we onlangs Sabine Philips bezoeken. Zeven jaar geleden is ze op die plek komen wonen na eerst op verschillende andere plekken in de wereld te hebben gewoond en gewerkt. We bezoeken haar omdat ze twee jaar geleden aan de Sterrebosweg met de aanplant van een voedselbos is gestart.
Voedselbos
De laatste tijd horen en lezen we steeds vaker over voedselbossen. De voor- en tegenstanders lijken, zoals vaker met nieuwe fenomenen het geval is, over elkaar heen te buitelen met ieder hun eigen argumenten. Boeren zien het als de zoveelste hype van natuurliefhebbers en zijn van mening dat je met zo’n bos waar van alles door elkaar heen groeit, nooit voldoende opbrengst kunt krijgen om de bevolking op die manier te voeden. Weer anderen vinden het er maar rommelig uitzien. Bovendien zou het oogsten helemaal niet praktisch zijn, omdat je geen machines kan (of wil) gebruiken. Natuurliefhebbers zien er vooral een verrijking van de natuur in, die zorgt voor meer biodiversiteit qua flora en fauna en daardoor beter is afgestemd op de toekomst met het veranderende klimaat.
Niet in een ho(e)kje
Terug naar het perceel van 1,5 ha waar Sabine haar 1 ha grote voedselbos niet bepaald in een hoekje heeft gedrukt. Vanaf de plek, waar we op deze zonnige middag worden ontvangen, hebben we vrij uitzicht over de bomen en struiken die er inmiddels zijn aangeplant. Gelijk wordt ook duidelijk dat een voedselbos beginnen een kwestie is van veel geduld. Nu is het nog een ruw weiland met hier een daar een notenboom of een struik en inderdaad nog steeds een vrij uitzicht op de weg die er achterlangs loopt. Bij een bos, hebben we vaak toch een andere beleving…
Maar als Sabine begint te vertellen ontvouwt ze letterlijk met een keurige plattegrond haar plannen. Het bos wordt qua hoogtes in lagen opgebouwd. Eerst moeten daarvoor de hoge bomen worden geplant en kan er gelijk ook al een enkele struik worden geplant die redelijk tegen warmte en zon kan. Maar veel van de aanplant kan pas in de loop van de tijd plaatsvinden als de bomen en struiken groter zijn en meer schaduw bieden.
De locatie voor het voedselbos is erg geschikt vanwege de ligging en de al aanwezige bomen van het Sterrebos die al gelijk voor wat beschutting zorgen tegen bijvoorbeeld de wind. “Dat is wel anders starten dan op een kaal terrein!” merkt Sabine op.
Tijdens het gesprek blijkt al snel dat er niet zoiets is als hèt voedselbos. Sabine laat zich ook zelf niet graag in een hokje stoppen. “Ik wil graag de verbinding leggen tussen aan de ene kant het bestaande bos en de cultuurgrond en aan de andere kant de agrarische grond. Je kan het duiden als een vorm van ‘agro-forestry’ zoals voedselbossen in het buitenland vaak worden genoemd”. Dat woord geeft letterlijk de verbinding tussen bos en de agrarische omgeving weer. Natuurlijk komen er bomen en struiken in haar bos die op termijn ook een bepaalde opbrengst zullen geven. Sabine zoekt balans tussen voedselproductie enerzijds en verbinding met de omgeving anderzijds. Zo heeft ze bijvoorbeeld in het begin ook berkenbomen geplant puur om de grond te verbeteren. Die berkenbomen worden na verloop van tijd ook ‘geoogst’ en zullen dan dienst doen als brandstof voor de leemkachel in haar yogafarm.
Bodemstructuur
Bij een voedselbos wordt, in tegenstelling tot de huidige manier van voedsel verbouwen, de grond niet omgespit of voorzien van meststoffen. Het systeem in het bos moet zelf het werk doen. Dat gaat natuurlijk niet zo makkelijk als dat het hier wordt opgeschreven. De grond op het perceel van Sabine was dat niet gewend, omdat er eerst gras op groeide. Daarom zijn er speciale systeembomen geplant, die niet voor de directe levering van voedsel zijn bedoeld, maar die zorgen voor bijvoorbeeld extra CO2 in de grond, zodat er geen stikstof gezaaid hoeft te worden. De bomen zorgen ondergronds ook voor verbindingen waarmee ze elkaar helpen groeien. Pas na 10-15 jaar ontstaat in zo’n voedselbos dan een goed omgezet (bodem)systeem waarbij het transport van voedsel en vocht optimaal is. Op een gegeven moment ontstaat een vochtige onderlaag op de bodem die in droge en hete zomers voor de gewenste luchtvochtigheid kan zorgen. Vandaar dat de aanplant ook in etappes gaat en dat is, zo geeft Sabine lachend aan, ook wel handig voor de portemonnee. De eerste kosten en aanplant heeft ze vanuit een crowdfundingsactie kunnen bekostigen.
“Een voedselbos is voor de luie en geduldige boer”
De luie tuinder/boer
Vanuit de gedachte dat de natuur z’n gang moet kunnen gaan moet er natuurlijk niet steeds door de mens worden ingegrepen op dat proces. Vandaar dat vaak gezegd wordt dat een voedselbos voor de luie tuinder/boer is. “Maar in het begin ben je er toch echt wel best druk mee!” merkt Sabine op. “Het zoeken van een geschikte plek, het uitzoeken en plannen van de aanplant, vergt zeker de nodige tijd en energie”. Want hoewel het allemaal willekeurig ingeplant op haar hectare lijkt te staan, zit er zoals gezegd wel degelijk een gedegen plan achter. Rechts een gedeelte met notenbomen (“de jungle”) , links een glooiende helling waartegen allerlei zon- en warmteminnende fruitsoorten kunnen groeien zoals bijvoorbeeld de vijg, die tegelijk luwte voor de wind creëert. In het midden heeft ze een hexagram gepland waar alle looppaden op uitkomen en die een speciale plek wordt voor bijen en insecten. Het linkergedeelte is sowieso een wat meer boomgaardachtige ruimte, terwijl het rechterdeel een meer vol boskarakter krijgt. Langs de zijkant wordt een breed trekkerpad vrijgehouden en kort gemaaid. Dat gemaaide pad is bedoeld om er met een trekker en wagen langs te kunnen, “voor als we over een paar jaar kunnen gaan oogsten“. En zo wordt nu al overal rekening mee gehouden. Verder op het terrein staat een schuur waar de oogst gesorteerd, bewaard of gedroogd kan worden.
Biodiversiteit
Tijdens een inspirerende wandeling over het perceel van het voedselbos, vertelt Sabine over de verschillende inheemse en ook allerlei uitheemse planten die er staan of nog zullen komen te staan. Uiteindelijk wordt het een plek waar bijna 100 verschillende soorten bomen, struiken en planten een plek krijgen. Dat levert natuurlijk een enorme biodiversiteit op voor bijen, vlinders, insecten en andere dieren die leven van besjes, vruchten en wortels. Een voedselbos niet alleen voor de mens maar ook voor dieren en planten, omdat veel blad weer als mulch terugkomt op de grond. Die middag zien we al veel vlinders in de warme zon dartelen. Een klein voorproefje van wat nog zal komen.
Tegelijk is er bij Sabine het besef dat het ook een kwestie is van afwachten of de plannen straks zo werken zoals ze bedacht zijn en als het anders is, niet bang te zijn om her en der wat bij te sturen. Zo helpt ze momenteel wat jonge struikjes door ze met gaas wat af te bakenen om vraat van reeën te voorkomen. Ze legt uit dat wanneer de struikjes groter zijn er rond de struik nog lage begroeiing bij komt met doornen en dat het aanvreten dan vanzelf stopt. Ook is het voor nu praktisch voor haar zelf omdat ze op die manier de kleine struikjes nog goed kan onderscheiden tussen het hoge gras. Wat dat betreft is Sabine dus niet streng in de ‘leer’. Ze houdt van een nuchtere en pragmatische aanpak.
“Het is geen kwestie van zo moet het, maar het is bedoeld om te laten zien, zo kan het!”
Educatie
Op deze plek is veel te leren merken we al tijdens ons bezoek, dus volgt automatisch de vraag of ze plannen in die richting heeft. Voorlopig is het vooral voor Sabine zelf een plek waar ze kan zien wat wel of niet op haar plek werkt. Maar ze wil ook graag anderen laten meegenieten van de unieke plek. Als het bos echt de bedoelde grootte heeft bereikt wil ze graag kinderen laten zien hoe de natuur werkt. Maar net zoals dingen in de natuur niet van vandaag op morgen er al zijn, geldt dat ook voor het voedselbos en de andere dingen die ze onderneemt. Ondanks de plannen die ze heeft met haar plek aan de Sterrebosweg, leeft ze volop in het hier en nu. Ze geeft onder andere yogalessen in de verbouwde schuur. Verder wil ze een plek creëren waar mensen in retraite kunnen gaan om even uit hun drukke bestaan te stappen en bij te kunnen tanken.
Dat het een inspirerende plek is waar je tot rust komt blijkt wel als we pas na twee uur weer vertrekken. We hebben helaas nog geen besjes kunnen plukken, maar we komen graag nog eens terug. De plek, de ontvangst door Sabine, haar verhalen en de heerlijke limonade op deze zonnige middag doen ons besluiten: “Dit bezoek smaakt naar meer!”
